Is jouw lichaam misschien in een winterslaap?

Val je op dit moment moeizaam of helemaal niet af? Dan is jouw lichaam misschien in een winterslaap.

Hè? Wat? Mijn lichaam in een winterslaap? Is dat überhaupt mogelijk bij mij als mens?
Afstammeling van de chimpansee¹, die (voor zover ik weet) ook geen winterslaap hield!? Overigens heb ik nog nooit een chimpansee gezien met overgewicht, maar dat terzijde… Het schijnt dat wij als mensen een winterslaap gen hebben, aldus prof. Pierre Capel. Hij schrijft hierover in zijn boek Het emotionele DNA². Er zijn meteen wat vragen die in me opkomen: hoe werkt dit en wat betekent dit voor mensen met overgewicht? En wat kunnen ze daaraan doen?

Wat is een gen?
Laten we beginnen met deze vraag. Hoe vaak hoor je niet ‘Het zit in mijn genen.’ Dat kan op verschillende manieren kan worden uitgelegd. Bij mij roept het toch vaak de gedachte op ‘het zit in je genen dus je kan er niets aan doen?’

Een gen kan je het beste vergelijken met een besturingssysteem: het stuurt je cellen aan. Dit doen ze niet alleen, maar met een hele boel genen samen. Zo wordt je lichaam dus deels aangestuurd. Nee, niet denken dat je die reep in je mond stopt als directe actie vanuit je genen. Het is meer sturing op de lange termijn, bijvoorbeeld het metabolisme (de snelheid waarmee je lichaam energie verbruikt, je stofwisseling). Heel simpel zou je kunnen zeggen dat je genen knopjes zijn die basale processen kunnen beïnvloeden.

Erfelijkheid
Deze ‘knopjes’ kunnen omgezet worden afhankelijk van de omgeving en de opvoeding die je hebt gekregen. Dit noemen ze in het Engels mooi Nature versus Nurture (aangeboren of aangeleerd). We kunnen dus wel degelijk dingen ‘aangeboren’ krijgen. Denk aan bepaalde ziekten en eigenschappen. Onze genen zijn hier verantwoordelijk voor. We geven dus onze genen of liever gezegd de instellingen van deze genen door aan onze kinderen.

Winterslaap instellingen?
Uiteraard is de werkelijkheid veel complexer dan dat ik in dit stukje tekst beschrijf, maar je kan wel degelijk je voordeel halen uit deze informatie, lees maar verder…

We hebben allemaal deze ‘winterslaap’ genen en ja, die hebben we allemaal geërfd van onze ouders en zij weer van hun ouders etc. Maar hoe werkt het? Hoe zetten we deze genen aan of uit?

Bewegen en sporten beïnvloeden je winterslaap gen 
Onderzoek hiernaar toont aan dat we naar onze spieren moeten kijken om antwoord te geven op deze vragen. Onze spieren zijn namelijk een endocrien systeem. Een wat?? Een endocrien systeem. Dat betekent dat je spieren hormonen aanmaken. Deze hormonen zijn weer cruciaal voor het aansturen van de winterslaap genen. Met andere woorden: als je spieren minder actief worden maken ze minder hormonen aan en daarmee geven ze een signaal af aan het lichaam om in een spaarstand te gaan… de winterslaap.

Maar waarom zou mijn lichaam dat doen? Wat heb ik daaraan?
De meeste processen in ons lichaam hebben een functie; de ene wat belangrijker dan de andere. Zo ook deze functie. We zijn zo geëvolueerd. Onze spieren gebruikten we om eten te verzamelen of om te jagen en ook om weg te rennen wanneer er op ons werd gejaagd. In de winterperiode werd het aanbod van voedsel een stuk lager, dus hadden we minder te eten. Wat zou ons lichaam dan moeten doen om te overleven? Het moest in een spaarstand. Het winterslaap gen werd en wordt dus geactiveerd op het moment dat we minder gaan bewegen zodat ons lichaam kan overleven tijdens een winterse periode. We konden dus veel langer leven met veel minder calorieën en tegelijkertijd werd ons immuun systeem enorm geactiveerd waardoor we minder snel ziek werden.

'Kom van die bank af! ‘k waarschuw niet meer!'
Dit heeft nogal wat consequenties voor ons West-Europeanen, voor ons Nederlanders. Nederlanders zijn namelijk erg goed in… Ja? Weinig bewegen en veel zitten! De ideale cocktail om onze winterslaap genen te activeren en ons lichaam in een spaarstand te zetten. Tegelijkertijd eten we ons buikje rond aan van alles en nog wat, want er is – tijdens de winter en daarna – voldoende te eten in de supermarkt. Zelfs meer dan gebruikelijk, met alle Sinterklaas- en kerstlekkernijen. Ooit schreef onze consulent Roos al over ‘Kom van dat dak af’ van Peter Koelewijn en zij vertaalde het naar ‘Kom van die bank af’. Ik herhaal dit graag, want al dat zitten en blijven eten helpt ons niet.

Goed nieuws!
Gelukkig is er ook goed nieuws in dit verhaal. Deze winterslaap genen kunnen niet alleen aangezet worden, maar ze kunnen ook weer uitgezet worden. Om ze uit te zetten moet je wel wat doen, namelijk van die bank afkomen en gaan bewegen. Ga bijvoorbeeld lopend naar de supermarkt en jaag op wat gezonde snacks. Wil je zo’n zakje met heerlijke pepernoten? Ga dan joggend naar de supermarkt.

Even serieus: het advies is echt om te gaan bewegen. Iedere dag. Hoe meer, hoe beter. Hiermee zet je het winterslaap gen weer uit en gaat je basaal metabolisme weer omhoog.

Kritische noot
Overgewicht of niet kunnen afvallen is een moeilijk en complex probleem. Het is niet mijn doel geweest om een standaard oplossing aan te reiken, maar om te laten zien dat bewegen een essentieel onderdeel is van een gezonde leefstijl. En door te gaan bewegen, ga je je vanzelf fitter en energieker voelen.

Voor deze blog heb ik twee bronnen geraadpleegd:
1.       https://australian.museum/learn/science/human-evolution/sharing-a-common-ancestor/
2.       Prof. Dr. Capel, P. (2017) Het emotionele DNA. Nederland: K.P. Education